الدین

واقعیت بحران برق – قسمت اول

رکورد شکسته شد. در ساعت ۱۵ و 20دقیقه روز چهاشنبه14/04/96، میزان مصرف برق کشور به ۵۵ هزار و ۳۶۴ مگاوات رسید. همین خبر کوتاه برای شکه کردن مدیران صنعت برق کشور کافی بود. آرش کردی مدیر عامل شرکت توانیر خود را با عجله به رسانه ها رساند و از مردم درخواست کرد با کاهش 10 درصدی مصرف به وزارت نیرو در گذر از بحران کمک کنند. وزیر نیرو نیز مجددا درخواست کردی را تکرار کرد و از همان لحظه تمامی رسانه ها مامور شدند از مردم درخواست کنند مصرفشان را کاهش دهند. اما آیا واقعا مشکل صنعت برق میزان مصرف است؟

آمارهای جهانی نشان می دهد که میانگین مصرف خانگی مردم ایران از میانگین مصرف جهانی پایین تر است. متوسط مصرف برق در جهان به ازای هر خانوار در سال2014 حدود 3353 کیلووات ساعت بوده و این عدد برای ایران 3314 کیلووات ساعت ثبت شده است. پس اگر میزان مصرف مشکلی ندارد علت این بحران چیست؟

صنعت برق از سه قسمت اصلی تشکیل شده است. شرکت های تولید که همان نیروگاه ها هستند و برق را تولید می کنند. شرکت های انتقال که برق را از نیروگاه دریافت می کنند و در سراسر کشور توزیع می کنند و نهایتا شرکت های توزیع برق که در ابتدای هر شهر برق را از شرکت های انتقال تحویل گرفته و در اختیار مشترکین قرار می دهند. آنچه به عنوان اداره یا شرکت برق در زبان مردم شنیده می شود همین شرکت های توزیع هستند. برای فهم واقعیت این بحران باید وضعیت هر یک از این قسمت ها را به صورت جداگانه بررسی کرد. در این قسمت به سراغ شرکت های تولید می رویم.

آمارهای نشان می دهد در سال 95 ظرفیت اسمی مجموع نیروگاه های کشور ( ظرفیتی که در بهترین شرایط و بر اساس پیش بینی های علمی قابل تحقق است) 76427 مگاوات و ظرفیت عملی (ظرفیتی که عملا امکان تحقق دارد) 66558 مگاوات بوده است. اما آنچه در اوج مصرف نیروگاه ها توانسته اند تولید کنند 51579 مگاوات بوده است. بنابراین 55364 مگاوات  همچنان کمتر از ظرفیت عملی نیروگاه هاست و در صورت ارتقا بهره وری امکان تولید بیش از این مقدار نیز وجود دارد.

 با این حال یک نکته را نباید فراموش کرد. برسی آمار سال های 84 تا 95 نشان می دهد که درصد رشد فروش برق از درصد رشد تولید بیشتر بوده است. ادامه این روند می تواند برای کشور بحران ساز شود.

 اگر ظرفیت نیروگاه های ما همچنان می تواند پاسخگوی مصرف باشد به این دلیل است که مصرف صنعتی برق رشد چندانی نداشته و پیش بینی های رشد حوزه صنعت محقق نشده است.  در واقع چنانچه اوضاع صنعت کشور بهبود یابد و رشد اقتصادی افزایش یابد، بخش صنعت، برق بیشتری مصرف خواهد کرد و در صورت ثابت ماندن روند رشد فعلی این موضوع به یک مشکل جدی تبدیل خواهد شد.

برای غلبه بر این مشکل دو راهکار اصلی وجود دارد. راه حل کم هزینه تر بالا بردن بهره وری نیروگاه ها است. از یک منظر می توان بهره وری را کم کردن فاصله قدرت عملی نیروگاه ها و بار تولیدی در پیک همزمان شبکه تعریف کرد. یعنی اگر نیروگاه های ما می توانند 66558 مگاوات برق تولید کنند، میزان تولید آنها نیز در همین حدود باشد. نمودار زیر نشان می دهد که میزان بهره وری نیروگاه ها در سال های متعدد دچار فراز و فرود بوده است. اگر چه بین سالهای 87 تا 93 شاهد کاهش چشم گیر کارایی نیروگاه ها هستیم اما از سال 93 تا 95 سیر صعودی کارایی نیروگاه ها ثبات نسبی پیدا کرده است.

راه حل دوم و البته پر هزینه تر، ساخت نیروگاه است. با این حال طبق قانون اصل 44 دولت نه تنها موظف شده است تمامی نیروگاه های خود را به بخش خصوصی واگذار کند که حتی در ساخت نیروگاه های جدید نیز بیش از  20 درصد نمی تواند مشارکت نداشته باشد. اگرچه آمارها نشان دهنده افزایش سهم بخش خصوصی نسبت به بخش دولتی است اما این سهم بیشتر مربوط به واگذاری نیروگاه های دولتی می شود تا تاسیس نیروگاه توسط بخش خصوصی. موانعی همچون ابهام در قوانین، نیاز به سرمایه بسیار زیاد اولیه و عدم اعتماد بخش خصوصی به تضمین خرید برق در بلند مدت باعث شده است ورود بخش واقعا خصوصی به تولید برق کند باشد.

با توجه به آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که اگرچه صنعت برق در حوزه تولید در حال تجربه کردن دوران جدیدی است (اتکا به بخش خصوصی) و با چالش هایی همچون افزایش مصرف برق مواجه است (که در صورت بازگشت رونق به حوزه صنعت تشدید خواهد شد)، اما در حال حاضر زیر ساخت های موجود امکان پاسخگویی به نیازهای کشور را دارند؛ البته باید اعتراف کرد که بر روی لبه توانایی خود حرکت می کنند. این بر روی لبه حرکت کردن باعث شده است مدیران صنعت برق از مردم بخواهند مصرف را کنترل کنند تا مجبور به اجرای خواموشی خودخواسته نشوند. به عبارت ساده تر مجبور نشوند برق را سهمیه بندی کنند. البته مسئولین نباید فراموش کنند که نمی توان از مردم یکی از گرم ترین کشورهای جهان که میزان مصرفشان از میانگین مردم خاورمیانه پایین تر است توقع داشته باشند که در روزهای گرم سال مصرف خود را کاهش دهند. بلکه باید همت خود را بر رفع مشکلات و نواقصی که به آنها اشاره شد قرار دهند. آنچه که مردم می توانند انجام دهند مدیریت مصرف است. در واقع باید به مردم آموزش داد در ساعات اوج مصرف برق (12:30 الی 14:30) میزان مصرف خود را کاهش دهند. و البته دولت نیز در قبال کاهش مصرف در این ساعات هزینه مصرف برق در دیگر ساعات روز را کاهش دهد. اما نکته ای که باقی می ماند این است که اگر هنوز میزان مصرف به خاموشی خود خواسته نرسیده است علت افزایش خاموشی ها چیست؟ به این سوال در قسمت دوم پاسخ خواهم داد.